Theoretisch kader

Leren leren gaat verder dan studeren

Binnen onze moderne en digitale samenleving wordt het vermogen om vlot te leren alsmaar belangrijker. Of het nu op school, op het werk, of in het dagdagelijkse leven is, we worden voortdurend geconfronteerd met nieuwe informatie en uitdagingen die een leerproces vereisen. Leren is een nieuwe hobby geworden waar iedereen actief mee bezig is, of je het nu wilt of niet. Dagelijks vergaren we nieuwe kennis en vaardigheden. Dit heeft geleid tot een cultuur van levenslang leren, waarbij kinderen, jongeren en volwassenen zich voortdurend blijven ontwikkelen.

Het vermogen om vlot te te leren is niet alleen nuttig op persoonlijk niveau, maar het wordt ook steeds meer gewaardeerd door anderen. In een snel veranderende maatschappij is het belangrijk om je snel aan te passen aan nieuwe uitdagingen, technologieën en processen. Daarom worden vaardigheden zoals probleemoplossend denken, creativiteit, leer- en studeervaardigheden, kunnen plannen en organiseren en het vermogen om snel nieuwe informatie te absorberen steeds belangrijker in onze samenleving.

Om kinderen en jongeren te ondersteunen, is het noodzakelijk dat we meer de nadruk leggen op het proces van het 'leren leren', zowel in het basis- als het secundaire onderwijs. Ik doel hiermee op het proces dat plaatsvindt voor, tijdens en na het effectief studeren. Het is belangrijk om kinderen en jongeren diverse leer- en studeermethoden aan te bieden, te benadrukken dat een doordachte planning een grote meerwaarde kan hebben en waarom de juiste balans tussen inspanning en ontspanning essentieel is.

Hoe werkt ons brein?

Leren en studeren is als het intensief beoefenen van een sport. Stel je voor dat je de 10 miles wilt lopen binnen 1 uur en 15 minuten. Om dit doel te bereiken, is training essentieel. Gelukkig zijn er allerlei bronnen beschikbaar om je te helpen bij het behalen van dit doel binnen jouw tijdslimiet. Door simpelweg te surfen op het internet vind je een overvloed aan trainingsprogramma's, online tips & tricks en apps die een aangepast en kant-en-klaar schema voor je uitwerken. Kwaliteitsvolle websites en apps, meestal ook de meer gespecialiseerde, vertellen je niet alleen wat je precies moet doen, maar ook waarom bepaalde schema's en stretchoefeningen effectief zijn en wat de voordelen zijn. Ze bieden zelfs gedetailleerde instructies en demonstraties van de ideale looptechnieken en trainingen, zodat je ze nauwkeurig kunt volgen.

Als je eenmaal weet hoe je je moet voorbereiden op de 10 miles, welke looptechniek je het best kunt hanteren, welk tempo en welke hartslag je het best kunt aanhouden en hoe je moet herstellen na de 10 miles, wordt de drempel om eraan te beginnen veel lager. Je hebt dan een veel grotere kans om de 10 miles te voltooien binnen jouw tijdslimiet. Dit hele proces geldt ook voor leren en studeren. Als leerkracht wil ik helpen de leerlingen voor te bereiden op het secundair onderwijs door hen efficiënte en effectieve leer- en studiemethodes aan te bieden en hen te laten begrijpen waarom deze methoden werken en hoe ze deze kunnen toepassen.

Waar in ons brein zit het geheugen?

Ons geheugen zit niet op één plek in ons brein; er zijn namelijk diverse vormen van geheugen die verspreid zijn over verschillende locaties in ons brein. Het geheugen kan onderverdeeld worden in drie vormen. Deze omvatten het sensorisch of zintuigelijk geheugen, dat zich bevindt in de hersenschors, het werk- of kortetermijngeheugen dat gelokaliseerd is in de hippocampus en het langetermijngeheugen wat van de hippocampus terug gaat naar de hersenschors. Hieronder leg ik elke vorm van ons geheugen even uit.

Het sensorisch of zintuigelijk geheugen:

Alles wat je ziet, hoort en voelt komt binnen in het zintuigelijk geheugen. Het zintuigelijk geheugen is zeer groot, maar niet aan alles wat binnenkomt wordt aandacht geschonken en dringt door tot het bewustzijn. Alleen belangrijke informatie wordt doorgelaten naar het werkgeheugen, en dat is maar goed ook, want anders zou je gek worden van alle prikkels die op je af komen. Het zintuigelijk geheugen werkt als een filter; alleen de belangrijke informatie wordt doorgelaten. Elk zintuig heeft zijn eigen opslagruimte: beelden worden bewaard in het "iconische geheugen" en geluiden in het "echoïsch" geheugen.

Het werkgeheugen of kortetermijngeheugen

Het werkgeheugen, ook wel bekend als kortetermijngeheugen, is het eerste bewuste geheugen dat zich in de hippocampus bevindt. Helaas kunnen we niet aan veel dingen tegelijkertijd denken. Het werkgeheugen heeft een beperkte capaciteit en stelt je in staat om bijvoorbeeld een telefoonnummer te onthouden. Er kunnen ongeveer zeven zaken worden opgeslagen in het werkgeheugen, maar als we er niets mee doen of niet mee bezig zijn, zijn we deze zaken binnen 30 seconden kwijt. Hoe meer informatie er beschikbaar is in ons langetermijngeheugen, hoe eenvoudiger het is voor ons werkgeheugen om nieuwe informatie te koppelen. Belangrijk is wel dat als het werkgeheugen "vol" zit, oude zaken worden vergeten, zoals het telefoonnummer uit het voorbeeld. Helaas kunnen soms ook belangrijke dingen verloren gaan. Als leerkracht is het dus belangrijk om te weten wanneer het werkgeheugen "vol" zit bij je leerlingen, omdat er dan niet meer geleerd kan worden.

Het langetermijngeheugen

Het langetermijngeheugen slaat veel informatie op, vaak ook onbewust. Het zorgt ervoor dat je vaardigheden zoals zwemmen, lopen en fietsen kunt onthouden, maar ook de namen van je leerlingen of waar een boek dat je gelezen hebt over ging. Het langetermijngeheugen ontvangt informatie van het werkgeheugen en bewaart die voor later gebruik. In het langetermijngeheugen wordt informatie opgeslagen door deze te coderen naar hun betekenis en te verbinden met vergelijkbare items. Het functioneert als een uitgebreid netwerk van onderling verbonden associaties. Het langetermijngeheugen kan worden onderverdeeld in

• Het impliciete geheugen: Hier worden onbewuste herinneringen bewaard, zoals vaardigheden (lezen, zwemmen, autorijden) en gewoontes die zijn ontstaan door herhaaldelijke handelingen.
• Expliciete geheugen: Hier worden bewust herinneringen opgeslagen, zoals persoonlijke ervaringen zoals het bezoeken van een dierentuin of een doktersafspraak. Feiten en algemene kennis worden ook hier bewaard (semantisch geheugen). Het expliciete geheugen is vooral verantwoordelijk voor wat je op school leert.

Wil je nog wat meer leren over het menselijk brein en het geheugen? Bekijk dan zeker onderstaand videofragment!

Wil je jouw leerlingen kennis laten maken met de werking van het brein en het geheugen? Dan kan onderstaand videofragment je hier zeker bij helpen.

Wat je nog niet wist over je geheugen

De expert denkt anders dan de beginner 

Experts en beginners denken op een andere manier (Surma, 2019). Experts beschikken over diepgaande kennis en complexe kennisschema's in hun langetermijngeheugen, terwijl beginners deze nog moeten opbouwen. Bijvoorbeeld, een schaakexpert ziet een Siciliaanse opening op een schaakbord, terwijl een beginner alleen schaakstukken ziet. Dit geldt ook in het onderwijs voor leerkrachten en leerlingen: een leerkracht bekijkt leerstof anders dan een leerling. Als expert raadpleegt de leerkracht informatie uit diverse kennisnetwerken en begrijpt nieuwe informatie vanuit de eigen kennis op een andere manier dan beginners, de leerlingen. Dit kan een nadeel vormen, zeker binnen het onderwijs, omdat het moeilijker wordt voor de leerkracht om de leerstof door de bril van een beginnen te bekijken. Leerlingen hebben minder uitgebreide kennisschema's en leggen dus ook minder onderlinge verbanden.

Hoe leren werkt!

We weten al hoe ons brein en ons geheugen werkt, maar hoe werkt leren nu? Dit is natuurlijk essentieel vooraleer we aan de slag gaan met effectieve leer- en planningsstrategieën. Bekijk dus zeker onderstaande videofragmenten over hoe leren werkt! Opnieuw heb ik twee videofragmenten voorzien; Het eerste videofragment is ter verdieping voor de leerkrachten. Het tweede videofragment is geschikt voor leerlingen. Hierin wordt duidelijk en op hun niveau uitgelegd hoe leren werkt.

Factoren die het leren beïnvloeden

Om iets te kunnen onthouden, moet je eerst de informatie waarnemen. Dit betekent dat je de informatie op de een of andere manier moet zien, horen of voelen. Dit doen we via onze zintuigen. Het vereist een zekere mate van aandacht en concentratie. Je herkent misschien wel het gevoel dat wanneer je probeert te leren voor een toets maar merkt dat je na het lezen van een pagina al niet meer weet wat je gelezen heb. Het richten van je aandacht op wat je aan het lezen bent is noodzakelijk om de informatie op te slaan en te onthouden. Als je bijvoorbeeld snel afgeleid raakt door geluiden en dingen die om je heen gebeuren, dan is het ook lastiger om informatie op te nemen. Daarom is concentratie een noodzakelijke voorwaarde om iets te onthouden en dus ook te leren. Onderstaand videofragment, omtrent aandacht en concentratie, is geschikt voor zowel leerlingen als leerkrachten.